Есенинден котормолор

Сергей Есениндин «Парс ыргактары» түрмөктөрүнөн ырлар.

Есенин С. А. Тандалмалар: Ырлар жана поэмалар / Котор.: С. Эралиев, С. Жусуев. – Ф.: Кыргызстан, 1977. – 104 б. китебинен алынды.

***

Ушул бүгүн мен сурадым сараптан,
Жарым жүзгө канча бир сом келерин,
Лалам үчүн жанды тартып бараткан
Перси тилде «сүйүү» кандай делерин?

Ушул бүгүн мен сурадым сараптан,
Ван шарынан басмырт тартып эгерим,
Лалам үчүн тагдыр мага жараткан
Перси тилде «өптүр» кандай делерин?

Анан дагы мен сурадым сараптан,
Араң кармап сүрдөп турган денемди,
Лалам үчүн мага кумар тараткан
Кантип айтам: «өптүр мага» дегенди?

Сарап мага жооп берет кыскарак:
Ашыглыгын эч ким айтпайт сөз менен
Өз ичинен үшкүрөт да кызганат,
Карайт анан күйгөн эки көз менен.

Өбүү деген кирбейт сөзгө, санатка
Ат жок анда, жашайт жалаң дээринде.
Өз кезинде кызгалдактай жанат да
Лепестками тая на губах.

Ашыглыкты сурап алуу жок жана,
Сен ал үчүн зар какшоого милдеттүү.
«Сен меники» деп айталат кол гана
Сыйрып жатып жүзүн жапкан чүмбөттү.

***

Саади төштөн өпчү деп,
Сөзүң уктум сүйлөгөн.
Бир аз сабыр эт чүрөк,
Ага мен да үйрөнөм.

Ырдайсың кээ күндөрү:
«Кыздан бетер көрктүү – деп
Ефраттын гүлдөрү».
Антпейт менде көкүрөк.

Минтип ойлоп жатканым,
Ал гүлдөрдү мен үстүм.
Шаганэмдей таппадым,
Арытсам да жер үстүн.

А-бу деген жөрөлгөң
Жакпайт, аны кат ары.
Акын болуп төрөлгөм,
Өбөм акын катары.

***

Мен эч качан көргөнүм жок Босфорду,
Бирок бир аз карай калсам токтолуп,
Сенин көзүң кудум деңиз окшоду
Күйүп турган көгүш түстүү от болуп.

Мен Багдадга кербен менен барбадым,
Буюм-тайым алпарбадым сатууга.
Бирок ичке белиң ийип ардагым,
Уруксат эт тизеңде уктап жатууга.

Мен канчалык сурансам да, сыягы
Эч бир элес албайт окшойт акылың:
Билбей койдуң алыскы Россияны,
Жана дагы анын даңктуу акынын.

Жүрөгүмдө жалаң орус гармону,
Үргөн ити жаңырыктайт ыр өңдүү.
Персиянка эч болбосо бир жолу
Көрсөң боло биздин жашыл өрөөңдү.

Мен келбегем зериккенден бу жакка,
Сен алдыртан азгырганга окшодуң.
Мени акырын кысты жылуу кучакка
Эки бирдей канат өңдүү кош колуң.

Өткөн өттү, эскергенде аны эмне,
Жаным жалаң тынчтык тилейт кээ күндө.
Эч болбосо анча-мынча аңгеме
Айтсаң боло а сен өлкөң жөнүндө.

Гармонь тартчы, бул авалым түшүнүп,
Бачымыраак эрит көңүл муздарын.
Куса болуп башты жерге түшүрүп,
Сагынбайын мен түндүктүн кыздарын.

Мен эч качан көргөнүм жок Босфорду,
Ойго ылайык мен өзүмчө ойлогон:
Сенин көзүң кудум деңиз окшоду
Көгүш-жашыл толкундарда ойногон.

***

Саргыч күрөң өрөөн жакта күүгүмдө
Гүлдөр жерге тарайт элпек аяңда.
Асылкечим, ырдап койчу бу күндө
А баягы жаккан ырды Хаямга.
Гүлдөр жерде тарайт элпек аяңда.

Шираз ана ай нуруна бөлөнгөн.
Шыгыратып жылдыздарын түн көктө.
Персиялык салтты жаман көрөм мен
Катын-кызды катып алган чүмбөткө.
Шираз ана ай нуруна бөлөнгөн.

Алар антсе муздайбы же ысыктан,
Чүмкөп алып коло түстүү денени?
Же болобу жигиттер көп кызыккан?
Же күйбөсүн күнгө бети дегени,
Чүмкөп алса коло түстүү денени?

Асылкечим, ал чүмбөттөн кыскана
Айтам сага: алып ташта, кат муну.
Ансыз дале биздин өмүр кыска да,
Ансыз дале аз сезебиз бактыны.
Асылкечим алып ташта, кат муну.

Билсең бардык жарашыксыз өңдүн да
Бар өзүнчө жарык берчү нурлары.
Демек жүздү сен жашырбай көнгүн да,
Калсын ошо калыбында мурдагы.
Табияттын бергени да бул дагы.

Кең талаада гүлдөр жайнайт күүгүмдө,
Чоочун өлкө козгойт ички сырларды.
Асылкечим, ырдайм сага бу күндө
Хаям такыр ырдабаган ырларды.
Кең талаада гүлдөр жайнайт күүгүмдө.

***

Ава таза, тунук көгүш түспөлдө,
Гүлдөрү көп жерге келем кеч убак.
Сен жолоочу ушул жолго түшкөндө
Чөл талаага жеталбайсың эч убак.
Ава таза, тунук көгүш түспөлдө.

Көк тулаңдан өтсөң бактан өткөндөй
Бакта болсо гүл шыкалат жапайы.
Жыты бурк деп мурун жарып кеткендей,
Жата калып сен искейсиң атайы.
Көк тулаңдан өтсөң бактан өткөндөй.

Жаңырыкпы же шырп эткен давышпы,
Назигиндей кудум Саади ырынын.
Сакталгансыйт көз ирмемде дал ушу,
Жарашыгы айдын саргыч нурунун.
Назигиндей кудум Саади ырынын.

Перилердин добуштары жаңырат
Сывызгыдай Гассанда жай тартылган.
Жанды кайра койгон окшойт жаңылап
Кучак гана кымча белге артылган.
Сывызгыдай Гассанда жай тартылган.

Өмүрүндө максат кылып ал муну,
Сен сапарда азап чегип куураган.
А мен болсом жыргатар жел аргыны
Жутам тынбай тамак менен кургаган.
А мен жутам жыргатар жел аргыны.

***

Өсүмдүктөр өзгөртпөгөн өз көгүн,
Дайым жыттуу, дайыма түнт кара бак.
Назик дагы, жашыл дагы өлкөнүн
Жүрсөң сонун бейкуттугун аралап.

Багдад болсо алыс-алыс арыда,
Шахразада анда жашап, ырдаган.
Куурап калган бак-дарактын бары да
Ал кезекте гүлдөп шагын ыргаган.

Жерде тирүү жашагандар мурдагы
Жатат бүгүн мүрзөлөрдө чөп баскан.
Сен жолоочу ага көңүл бурбагын,
Кайрылбай өт моло ташка сөз жазган.

Андан көрө айланаңды карагын:
Гүлгө жаның, гүлгө жаның тартылат.
Жоого деген кегиң ичке кармагын
Анда сенин мархабатың артылат.

Сүйгөндөй сүй, жашагандай жашагын,
Ай алдында өбүш жүрүп сейилде.
Өлгөндөргө мейлиң урмат жасагын,
Тирүүлөрдү таарынтпаган пейилде.

Шахразада ырдап өткөн муну өзү –
Жалбырактар шыбырашат кайталап.
Өлгөн үчүн эч кимдин жок күнөсү,
Бул дүйнөнү тирүүлөргө кайтарат.

***

Хороссанда бар мындай бир дарбаза,
Босогосу гүлдөр менен тосулган.
Ачамын деп кылгам далай далбаса,
Анда турат бир перизат созулган.
Хороссанда бар бир бекем дарбаза.

Колумда бар жаш кубатым жалындуу,
Алтын да бар, жез дагы бар чачымда.
Пери доошу: жумшак, назик жагымдуу,
Бирок алсыз колум эшик ачууга.
Колумда бар жаш кубатым жалындуу.

Сүйүүдөгү эрдик бекер, ойлонсом,
Кимге керек, ырдайм жана ким үчүн?
Кысканганын Шага такыр койгон соң,
Ал эшикке жетпей койсо же күчүм?
Сүйүүдөгү эрдик бекер, ойлонсом.

Кайра кайткым келет орус жерине,
А Персия сени таштап кетемби?
Кол беремби кош болгун деп периме,
Жандай көргөн үчүн тууган мекенди?
Кайра кайткым келет орус жерине.

Кош бол пери, кош аман бол көргүчө,
Эшигиңди ачпай калдым арманда.
Кумар бердиң кайра кайткыс өлгүчө,
Ырдайм сени тууган жерге барганда.
Кош бол пери, кош аман бол көргүчө.

***

Жашыл өлкө Фирдоуси турагы,
Өзүң мени чыгарбассың эсиңден,
Ойлоп сылык орус уулу тууралуу,
Жаш элесин кээде өткөрүп көзүңдөн,
Жашыл өлкө Фирдоуси турагы.

Сен Персия, сонун жерсиң, билемин
Шам мисалдуу күйүп турат гүлдөрүн.
Өз өлкөмдү эңсеп оюм-тилегим,
Ошо менен өтүп жатат күндөрүм.
Сен Персия, сонун жерсиң, билемин.

Мен бу жолу акыркы ирет жутамын,
Өрөөнүңдүн жыпар жытын аңкыган.
Шага сенин добушуңдун мукамын,
Кош айтышып жөнөп жатып калкыңан
Акыркы ирет жүрөк зырп деп угамын.

Айтчы кантип өзүм сени унутам,
Жер кыдырган тагдыр жүгүн көтөрдүм.
Бирок такыр сенсиз өтпөй минутам,
Сен жөнүндө какшап жүрүп өтөрмүн.
Анан айтчы сени кантип унутам?

Бактысыз деп сенден качмак эле ким?
Арнап сенин кейип калчу кезиңе,
Орус ырын таштайм сага – белегим,
Ырдап жатып алсаң мени эсиңе,
Ал ыр менен мен кайрылып келемин.

***

Чындыгында акын болсо кесибиң:
Бир жериңди кесип туруп өзүңүн
Каның менен эркелетүү дегендик
Өзгөлөрдүн ой, жүрөгүн, сезимин.

Акын болуу – ырдоо бардык үн менен,
Антсе гана алыс кетмек кабары.
Булбул ыры бирөө, башка билбеген
Ошондуктан эч муңайбайт кабагы.

Канарейка туурап сайрайт башканы,
Демек аны болот кантип мактаса.
Бул дүйнөдө ырлар керек жаш, жаңы
Өзүңкүн айт чардасаңда бакача.

Мухамбет да куулук кылып куранда
Ичкиликти арам дептир, а жалган.
Акын ичпей калчу болсо, ыр анда
Келмек кайдан, ичет коркпой ажалдан.

Акын анан ашыгына баратса,
Бирок сулуу башка жанга кучагын
Берген болсо, чыдабай ал жаратка
Ачуу менен албайт кындан бычагын.

Кайтат артка күйүттө ич тарыган,
Кайтат артка ойдон өксүп-мүчүгөн:
«Бир мен белем тагдырына таарынган,
Тентип өлсөм мейли» дейт өз ичинен.

***

Ашыктын эки колу – аккуу канат,
Чөмүлөт чачтарымда алтын сары.
Ар кимге сүйүү ырын ырдоо адат,
Мейли алар кайталанса андан ары.

Ырдагам бир убакта мен алыста,
Азар да ырдап жүрөм өзүм аны.
Айрыкча жеңил экен дем алышка,
Айтканда болуп турса сөздүн даамы.

Сүйүүгө төксөң бардык сырларыңды,
Жүрөктү алтын кылып келер аның.
А бирок сенин ошол ырларыңды
Жылытпайт тийген күнү Тегерандын.

Шага деп зарлап жүрүп бүтсөм бекен,
Жеңдирип кумарыма түтөп турган?
Же ырдын жаңырышын күтсөм бекен,
Же кезби өмүр ансыз бүтө турган?

Жөнү бар бардыгынын, ыгы да бар,
Көз көрсө, кулак бербейт ырастыгын.
Персилер, боло туруп шыгыңар бар
Ырдабай койсоң жалган Шираздыгың.

Эмесе ырды, мени жашырбачы,
Түшүнтүп кишилерге да бир жагын:
Ар дайым назик жана жакшы ырдачу,
Түбүнө аккуу жетти дегин анын.

***

«Неликтен ай көрсөтөт күңүрт – аздан
Дарагын, дубалдарын Хороссандын,
Орустун талаасында туман баскан
Бараткан окшоп аны карай салдым?»

Сурадым асылкечим Лала жандан,
Түбүндө туруп түнкү кипаристин
Жан өңдүү менин сөзүм укпай калган,
Тек үнсүз тиктей берди дарак үстүн.

«Эмнеге алсыз мынча ай нурлары?»
Сурадым гүл-зар жайдан суу бурулган.
Гүл айтты: «Өзүң байка мындан ары
Гүлдөрдүн муңайыңкы шуудурунан».

А гүлдөр тажыларын туруп ыргап
Сырларын айтат мага жашырылган:
Шаганэң алда кимди жыттап жыргап
Жатыптыр, жаның болсо шашыл ылдам.

Ал ойлойт: «сезбейт муну орус жаны...
Жүрөккө – ыр, ырга керек – өмүр, көктөм».

Андыктан ай мынчалык күңүрт дагы,
Андыктан ай муңайып карайт көктөн.

Көп көрдүк аялдардын алдаганын,
Ким каалайт: көз жашты да кейишти да?

Антсе да жактырабыз арбаганын,
Жерде өткөн буурул түндөр бейиш тура.

***

Аптыгып жүрөк какчыбы,
Алдандың, жетер мурдагың.
Кайырчы тилейт бактыны,
Урбаган журөк урбагын.
Алдандың, жетер мурдагың.

Ай турат саргыч нурларын
Акырын чачып талаага.
Чүмбөтчөн көрүп турганын
Умтулат жаным Лалага.
Акылсыз журөк урбагын.

Биз окшоп дайым балага
Ыйлай да күлө билебиз.
Келиптир биздин таалайга
Кубаныч, кайгы – бир эгиз.
Издебе жүрөк жан айла!

Көп көрдүм өзүм өлкөнү,
Бактыны издеп таппадым.
Азгырбайт эми көп мени,
Үмүттүн даамын татканым.
Акылсыз жүрөк какпагын.

Бул турмуш алдап бүтө элек,
Күч-кубат сенде күчөсүн.
Жүрөк сен укта эртерээк
Жазданып жардын мүчөсүн,
Бул турмуш алдап бүтө элек.

Бизди да балким эскерер
Тагдырлар оттой жагылып.
Сүйүү да анда сөз берер
Булбул ыр болуп жагынып.
Сокпо сен жүрөк жаңылып!

***

Сен бир өлкө жашыл дагы, шайыр да,
Сага урматым ырлар үчүн сатылган.
Жел деңизде толкундарды жай ырга,
Булбулун ук гүлдү өзүнө чакырган.

Байкап турсаң роза гүлдөр ийилет –
Жүрөгүнө жеткен ыры арнаган.
Жел акырын деңиз бетин сүйүп өт,
Булбулун ук гүл чакырып зарлаган.

Сен – баласың, анда талаш жок бөлөк,
А мен сага акын эмей эмнемин?
Жел акырын толкун учун өт жөлөп,
Булбулдун ук гүл чакырган эрмегин.

Кечир мени, кечир жаным Гелия,
Тирүүлүктө эчен гүлдөр кез келет.
Таазим этип ийилишет баары да,
Бирок жалаң бирин жүрөк эскерет.

Коёлучу биз экөөбүз жылмайып,
Ушул сонун өрөөн үчүн бир жалаң.
Ук булбулду сагынчына ылайык,
Тыным албай гүл чакырып жыргаган.

Сен бир өлкө жашыл, шайыр бу чакта,
Сага урматым ырлар үчүн сатылган.
Гелия үчүн гүлдү кысып кучакка,
Булбул турат бак ичине катынган.

Которгон С. Эралиев